خودسازی را چگونه و از کجا شروع کنیم | 8 راهکار عملی

رسیدن به یک حیات خوب دنیوی و اخروی نیازمند خودسازی سازنده است.خیلی از ما دوست داریم که شروع کنیم به ساختن خود و شخصیت خودمان، ولی نمیدانیم چگونه و از کجا باید شروع کنیم؟ داشتن یک برنامه منظم و ثابت شده میتواند در این زمینه کمک فراوانی به ما بکند.ما در این مقاله سعی کرده ایم که هر چه برای شروع خودسازی و قدم نهادن در مسیر رشد نیاز است را برای شما مطرح نماییم تا با عمل به آنها بتوانید شخصیت خود را ارتقا ببخشید و زندگی بهتری را برای خود به ارمغان بیاورید.

اگر وقت ندارید میتوانید خلاصه این مقاله را در ویدئو زیر مشاهده نمایید

چرا باید خودسازی را شروع کنیم؟

قبل از این که به تکنیک ها و روش هایی که میتواند به شروع خودسازی شما کمک کند اشاره نماییم،خوب است که این سوال را پاسخ بدهیم که چرا باید خودسازی را شروع کرد و آیا نیاز به شروع داریم؟

برای پاسخ به این سوال باید بدانیم که تمامی اعمال و رفتاری که از انسان سر میزند،بستگی به نوع شکل گیری نفس و روح او است.یعنی هر کاری که ما انجام میدهیم و یا انجام نمیدهیم دلیلش در وجود ما نهفته است،بنابراین اگر میخواهیم امورات زندگی مادی و معنوی خود را به خوبی انجام دهیم،نیاز است که نفس و روح قوی تری داشته باشیم تا به موفقیت و سعادت نزدیک تر شویم.اساسا کار خودسازی همین است و با خودسازی است که ما قادریم روح و نفس و حتی جسم خود را تقویت نماییم و آن را آماده انجام کارهای مشکل و بزرگ نماییم.بدون خودسازی امکان انجام کارهای مهم و بزرگ وجود ندارد و حتما شما هم میدانید که موفقیت های بزرگ نتیجه انجام کارهای مهم و مؤثر است و این است که به ما اهمیت شروع خودسازی را گوش زد میکند.اما اگر بخواهیم دلایل شروع خودسازی را به صورت موردی مطرح نماییم،میتوانیم به موارد زیر اشاره نماییم.

1. تقویت قوای روحی و خودسازی معنوی
2. قدرت بر انجام کارهای بزرگ
3. قدرت کنترل نفس
4. انسجام و هماهنگی در انجام کارها
5. قدرت کمک مؤثر به دیگران
6. افزایش جدیت و تمرکز در انجام کارها
7. جلوگیری از انجام کارهای بی ارزش و بی اهمیت
8. جلوگیری از لذات زودگذر
9. رسیدن به موفقت های بزرگ و لذات پایدار

1. خودشناسی قدم اول شروع خودسازی

قبل از توضیح تاثیر خودشناسی بر خودسازی لازم است که بدانیم منظور ما از خودشناسی چیست؟

خودشناسی دارای تعاریف و انواع مختلفی است که هر علمی (مثل خودسازی در روانشناسی) خودشناسی را با توجه به مسائل خودش، آن را تعریف کرده است.اما آنچه که ما الان قصد توضیح آن را داریم،خودشناسی اخلاقی است که شامل شناخت انسان از نظر صفات،استعدادها و ملکات نفسانی آن است. شناخت این استعداد ها و صفات است که انسان متوجه میشود که روح و نفس او چه مکانیزمی دارد و نقاط ضعف و قوت آن چیست؟ آن زمان است که میتواند بر اساس آن خودسازی اخلاقی را انجام دهد و الّا به احتمال زیاد دچار خطا و اشتباه خواهد شد.بنابراین اگر میخواهید قدم به وادی خودسازی بگذارید،باید از خودشناسی شروع کنید تا با شناخت خود بسیار بهتر و راحت تر مسیر را طی کنید.اگر میخواهید آگاهی بیشتری از خودشناسی و رابطه آن با خودسازی کسب کنید،میتوانید مقاله خودشناسی برای خودسازی را مطالعه نمایید.

چگونه خودشناسی کنیم؟

بعد از این که تعریف و اهمیت خودشناسی را دانستیم،این سوال پیش میاید که چگونه باید خودمان را بشناسیم؟

گام اول خودشناسی – شناخت ملکات مشترک

بسیاری از ملکات نفسانی و صفات در همه ی انسان ها مشترک است،در گام اول خودشناسی مهم است که این ملکات و صفات را بدانیم و متوجه آنها باشیم.با دانستن این ویژگی ها میتوانیم برنامه خودسازی بهتری برای شروع طراحی کنیم.از ویژگی هایی که در تمامی انسان ها مشترک است و جزء سرشت هر آدمی است،میتوان به کمال طلبی،بی نهایت طلبی،دوستار زیبایی،نیازمند اعتماد و اطمینان و بسیاری از صفات دیگر اشاره کرد.هر چه که شما این صفات و ویژگی ها را بیشتر و بهتر بدانید میتوانید شروع خودسازی مطمئن تری را انجام دهید.

گام دوم خودشناسی – شناخت خصائص

هر انسانی علاوه بر آن ویژگی های مشترک،دارای خصیصه ها و صفات خاصی نیز هست که او را با بقیه افراد متمایز میکند.شناخت این ویژگی های خاص در وجود خودمان،سبب میشود که نقاط ضعف و قوت خودمان را بهتر بشناسیم و قادر باشیم برنامه بهتری برای شروع خودسازی شخصیتی خود طرح ریزی کنیم.برای شناخت خصیصه های خودمان میتوانیم از قلم و کاغذ استفاده نماییم و آنچه از نقاط ضعف و قوت خود میدانیم روی برگه بیاوریم.همچنین کمک گرفتن از اطرافیان دلسوز نیز میتواند بسیار مفید فایده باشد.

با توجه به مطالبی که تا اینجا ذکر شد،باید متوجه باشیم که اگر قصد شروع خودسازی را داریم،گام اول که خودشناسی است را باید به طور دقیق انجام بدهید تا در ادامه مسیر دچار خطا واشتباه نشوید.

2. دشمن شناسی برای شروع خودسازی

دشمنان هر انسانی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:

1. دشمن بیرونی
2. دشمن درونی

وقتی سخن از خودسازی به میان میاید،گام دوم بعد از خودشناسی،شناخت دشمن درونی و بیرونی انسان است.اما چرا دشمن شناسی اهمیت دارد؟ کار اصلی هر دشمنی جلوگیری از پیشرفت و رشد است؛بنابراین اگر قصد خودسازی را دارید (که این بزرگترین پیشرفت هر انسانی میتواند باشد) باید دشمنان این راه را به طور کامل بشناسید تا قادر باشید با آنها مقابله کنید.اگر در جنگهای فیزیکی دقت کرده باشید،خواهید دانست که عملیات شناسایی چه قدر اهمیت دارد و بدون شناسایی درست،عملا لشکر شکست خواهد خورد؛ چون نمیداند برنامه دشمن چیست و در کجا قرار دارد.همین مسئله در شروع خودسازی نیز بسیار اهمیت دارد.اگر به خوبی بدانید که دشمن شما در راه خودسازی کیست و چگونه حمله میکند،بسیار راحت تر بر آن دشمن غلبه می کنید و احتمال پیروزی شما بسیار بالاتر میرود.

دشمن های مسیر خودسازی

اولین دشمن هر انسانی دشمن درونی اوست و آن همان نفسی است که او را به لذت های زودگذر ترغیب میکند.با شناخت نفس و حمله هایی که او میکند میتوانید بسیار بهتر با او مقابله کنید.به گفته رسول مکرم اسلام (صل الله علیه و آله) بزرگترین دشمن هر انسانی نفس اوست.

أعدى عَدوِّکَ نَفسُکَ الَّتی بَینَ جَنبَیکَ

تنبیه الخواطر : 1/259

دومین دشمن دشمن های بیرونی هستند.این دشمن میتواند وسوسه های شیطانی و یا حتی دوستان و اطرافیانی باشند که ما را از مسیرمان دور میکنند،دوری کردن از آنها میتواند تاثیر بسیار خوبی در هموار شدن مسیر شروع خودسازی ما باشد.

3. دوری از منکرات برای شروع خودسازی

یکی از مهم ترین مسائلی که برای شروع خودسازی باید به آن توجه ویژه ای داشت،دوری از منکرات و پلیدی ها است.گناهان فردی و اجتماعی از مهم ترین موانع خودسازی هستند و میتوانند به صورت کامل جلوی خودسازی و رشد ما را بگیرند و تمام زحمات قبلی ما را از بین ببرند.توجه به دوری از منکرات برای شروع خودسازی آنقدر مهم است که عده ای از علما،همین عمل را نهایت خودسازی و کافی برای سیر سلوک انسان میدانند.

البته باید بدانید که برای ترک گناهان و دوری از معاصی باید مقدماتی را بدانید و انجام دهید تا این کار برای شما سهل تر شود و الا ترک گناهان میتواند امری بسیار مشکل باشد.در ادامه به چند مورد از این مقدمات اشاره مینماییم:

برای شروع خودسازی،چگونه ار منکرات دوری کنیم؟

علما و بزرگان برای ترک گناهان که از مهم ترین مسائل برای شروع خودسازی است،چند دستور العمل داده اند که میتوان آنها را در موارد زیر خلاصه نمود:

1. بالا بردن معرفت و شناخت خدا

کسی که عظمت و شان خداوند متعال را درک نماید و شناخت کافی از او بدست بیاورد به خودش اجازه نمیدهد که در محضرش به گناه و مخالفت با او بپردازد.بنابراین اول قدم برای دوری از منکرات، بالا بردن شناخت و معرفت است.

2. دوری از زمینه ها و محیط های آلوده

یکی از بهترین کارهایی که سبب میشود انجام گناهان به حداقل برسد،دوری کردن از محیط ها و شرایط آلوده است.اگر در مکان یا شرایطی هستید که احتمال میدهید گناهی انجام میشود،سریعا شرایط را تغییر دهید یا آنجا را ترک کنید.این موضوع سبب میشود که زمینه بسیاری از گناهان از بین برود.

3. توجه به درجه و منزلت خود

گاهی از مواقع، این که به منزلت انسانی خود توجه داشته باشیم و به اهداف و دلیل خلقت خود فکر کنیم،میتواند جلوی بسیاری از گناهان را بگیرد، چراکه اگر انسان خودش را لایق بهترین چیزها بداند،حاضر نمیشود که خودش را به لذت های پست و زودگذر آلوده نماید.مثلا هیچ وقت شما یک مدیر قوی و مقتدر را نخواهید دید که سر مسائلی کوچکی مثل بازی و… ناراحت شود و یا درگیری ایجاد کند؛چرا که در شأن خودش نمیبیند که به خاطر این مسائل خودش را کوچک کند.

4. استفاده از الگو و مربی مناسب

اگر برای شروع خودسازی کمی گُنگ هستید و نمیدانید از کجا و چگونه باید شروع کنید،یک الگو و یا استاد میتواند بهترین انتخاب شما برای شروع خودسازی باشد تا با کمک گرفتن از آنها راه خود را پیدا کنید.الگو و مربی به دلیل اینکه قبلا مسیر را طی کرده اند میتوانند مثل یک چراغ مسیر تاریک شما را نمایان کنند و شما را با مناظر و خطرات جاده آشنا کنند.نکته قابل توجه در انتخاب الگو یا استاد که باید توجه ویژه ای به آن بکنید این است که:الگو ها باید درست انتخاب شوند و آن شخص باید شایستگی الگو شدن را داشته باشد.بهترین کسی که میتواند یک الگوی کامل برای ما انسان ها باشد،به گفته قرآن کریم،رسول خدا صل الله علیه و آله است.همچنین مطالعه کتاب های سرگذشت بزرگان و شهدا نیز میتواند برای الگو گیری ما مناسب باشد.

5. استقامت برای شروع خودسازی

مسیر خودسازی و تزکیه نفس میتواند راهی پر پیچ و خم و مشکل باشد،بنابراین طبیعی است که باعث خستگی و گاهی ناتوانی بشود،برای همین برای شروع خودسازی باید خود را مقاوم و مستحکم کنید تا کم نیاورید.در این راه شما باید گاهی از لذت ها عبور کنید و گاهی باید جلوی زبان خود را بگیرید و همچنین باید جلوی خشم ها و غضب های خود بیاستید،پس اگر استقامت نداشته باشید،شروع خودسازی میتواند با شکست مواجه شود.استقامت کنید همانطور که خدا به پیامبر و مؤمنان دستور داده است:

البته ذکر این نکته مهم است که استقامت ورزیدن به این معنی نیست که هیچ وقت قرار نیست شکست بخورید؛ شکست جزء طبیعی هر فعالیت انسانی است چرا که ما معصوم نیستیم و خطا و اشتباه همیشه با مقداری از کارهای ما ممزوج شده است؛ پس نگران این موضوع نباشید.

نکته دیگر این است که طبق نظر علما و عرفای بزرگ بعد از مدتی سختی دادن به خود، گاهی نیاز است که به نفسمان کمی استراحت دهیم تا قدرت بیشتری برای ادامه مسیر کسب کند.استفاده از لذت های حلال و رفتن به گشت و گذار و طبیعت را میتوان از مصادیق استراحت دادن به روح و نفس دانست.

6. شناخت مراحل خودسازی

یک نکته مهم که درباره شروع خودسازی باید بدانید این است که: فرآیند خودسازی مرحله به مرحله است و شناخت این مراحل میتواند کمک بزرگی به نحوه شروع خودسازی شما بکند.علما و بزرگان مراحل مختلفی را برای خودسازی ذکر کرده اند که مشهور آنها 6 مرحله است:

1. یغظه (به معنی بیداری و خودآگاهی)
2. توبه
3. مشارطه
4. مراقبه
5. محاسبه
6. معاتبه و معاقبه

این فرایند برگرفته از آیات و روایات است که در این 6 مرحله خلاصه شده است.طی کردن این 6 مرحله در شبانه روز میتواند کمک بزرگی به شروع خودسازی ما بکند.اگر با این 6 مرحله آشنایی ندارید،ما در مقاله ای با عنوان مراحل خودسازی به صورت کاملتر این 6 مرحله و همچنین نظرات مختلف دیگر در رابطه با مراحل خودسازی را شرح داده ایم.

پرسمان خودسازی

7. شروع خودسازی با کمک گرفتن از همراه

داشتن یک همراه و یاور برای شروع خودسازی میتواند بسیار کمک کننده باشد و سرعت رشد شما را بهبود ببخشد.دوستان انسان علاوه بر این که سبب انس گرفتن و ایجاد شوق و شادی میشوند،به طور ناخودآگاه سبب تاثیر گذاری در مهمترین امور زندگی یکدیگر میشوند و میتوان آنها را بزرگترین عوامل تاثیرگذاری در وجود انسان دانست.بنابراین چقدر خوب است که انسان یک همراه و دوست در این مسیر یعنی مسیر خودسازی و پیشرفت با خود داشته باشد تا بسیار بهتر خودسازی انجام بگیرد.

دوست و همراه مناسب میتواند در شرایط سخت به ما کمک کند و انگیزه و روحیه به ما تزریق کند و همچنین ما با کمک به او میتوانیم ظرف وجودی خود را بزرگتر کنیم.بودن همراه میتواند به تصمیم گیری بهتر ما در امورات زندگی کمک کند و با مشورت و همفکری با یک رفیق دلسوز،کارها میتواند بهتر انجام بپذیرد.

8. برنامه مناسب برای شروع خودسازی

اگر قصد شروع خودسازی را دارید،داشتن یک برنامه ریزی منسجم و مناسب میتواند به سرعت رشد شما کمک فراوانی بکند.برنامه به شما یاری میدهد تا بدانید چگونه باید شروع کنید و چگونه باید مسیر را طی نمایید.بدون برنامه ریزی مطمئنا دچار سردرگمی و بی نظمی خواهید شد و این بی نظمی و انجام کارها به صورت بی حساب و کتاب،سبب میشود که به هدف خود نرسید و یا مسیر را نیمه تمام رها کنید.نکته قابل توجه در برنامه ریزی جهت خودسازی این است که باید این برنامه به صورت اصولی و دقیق نوشته شود به طوری که به سرعت رشد شما کمک کند و در عین حال دچار فرسودگی و خستگی شما نشود و همچنین انعطاف کافی را نیز داشته باشد تا در مواقع بروز مشکلات،شاکله برنامه شما از هم نپاشد.اگر میخواهید با نحوه برنامه ریزی مناسب جهت خودسازی آشنا شوید،پیشنهاد میکنیم مقاله برنامه خودسازی را حتما مطالعه نمایید.

نتیجه گیری از شروع خودسازی

ما در این مقاله سعی کردیم که مهم ترین مباحث را برای کسانی که میخواهند پا به عرصه خودسازی بگذارند را بیان نماییم.اگر شما نیز نظر خاصی درباره ی نحوه شروع خودسازی دارید و یا سوالی ذهنتان را درگیر کرده است،خوشحال میشویم در بخش نظرات همین مقاله،برای ما بنویسید و بازتاب خودتان را برای ما بیان نمایید.سعی میشه سوالات شما در اسرع وقت و در کمتر از 24 ساعت پاسخ داده شود.